کد مطلب:180078 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:140
نگاهی کوتاه بر دعاهای صحیفه سجادیه
پیرامون دعاهای «صحیفه ی كامله ی سجادیه»، شرحهای متعدد نوشته شده، ما در اینجا نظر شما را به شرح كوتاهی كه علامه فقید استاد شیخ محمدرضا مظفر، در این مورد نموده جلب می كنیم:
پس از حادثه ی جانگداز عاشورا، خلفای بنی امیه زمام امور امامت اسلامی را به دست گرفته و با استبداد و دیكتاتوری سخت، بی اندازه خونریزی و ظلم كرده و به تعالیم اسلامی لطمه زدند.
امام سجاد علیه السلام در این شرایط با حالی جانسوز و مصیبت زده، در گوشه ی خانه به سر می برد، كسی به محضرش نمی رفت و خود آن حضرت هم بر اثر سانسور شدید، آزاد نبود كه به میان مردم برود و وظایف و تكالیف مردم را به آنها برساند.
به ناچار برای خود، این روش را انتخاب كرد كه به وسیله دعا (با توجه به اینكه دعا، یكی از طرق تعلیم و تربیت است) دستورهای قرآن و معارف اسلام و روش خاندان رسالت صلی الله علیه و آله را نشر دهد، و روح دین و پارسایی را به مردم بیاموزد و وظایف انسانها را در مورد تهذیب نفس و كسب اخلاق یادآوری كند.
این روش، یگانه ابتكاری بود كه امام در پرتو آن بی آنكه بهانه ای به دست دشمنان بیفتد به نشر دستورها و معارف اسلام پرداخت. از این رو آن حضرت دعاهای بسیاری به مردم آموخت. قسمتی از این نیایشها به نام كتاب «صحیفه سجادیه» گردآوری شده كه
[ صفحه 110]
آن را «زبور آل محمد» نامیده اند.
این كتاب با اسلوب و سبكی بسیار دلپذیر به روش عالیترین ادبیات عرب، روشنگر اهداف عالی دین حنیف اسلام و دقیقترین اسرار یكتاپرستی و نبوت و صحیحترین راه آموزش اخلاق محمدی و معارف اسلامی است و محتوای امور مختلف تربیتی - دینی می باشد و در حقیقت این كتاب در لباس «دعا» تعلیم دهنده ی دین و اخلاق است یا نیایشی است كه با سبك ویژه ای، یاد دهنده ی دین و اخلاق می باشد و به راستی این كتاب بعد از قرآن و نهج البلاغه، دارای حد اعلای اسلوب و روش بیان عربی بوده و بلندترین پایگاه استفاده از دریای دریافتهای عرفان الهی و اخلاقی است.
پاره ای از تعلیمات این دعا آن است كه می آموزد: چگونه باید به ستایش و تقدیس خداوند پرداخت و حمد و سپاس او را كرد و در درگاهش توبه نمود.
و پاره ی دیگر آن است كه یاد می دهد: چگونه باید با خدا راز و نیاز كرد و با اخلاص و دلبستگی تمام با خدا خلوت نمود.
قسمتی از این كتاب بیانگر طرز صحیح و معنای واقعی صلوات و درود بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سایر پیامبران و برگزیدگان می باشد.
این كتاب در قسمتی از محتویاتش، وظیفه ی احترام به پدر و مادر و حقوقی را كه پدر و مادر بر عهده ی فرزندان، یا فرزندان بر عهده ی پدر و مادر دارند شرح می دهد و همین طور حقوق همسایگان و خویشان
[ صفحه 111]
و همه ی مسلمین، و حقوق تهیدستان را نسبت به ثروتمندان و به عكس، بیان می كند.
و در پاره ای از محتوای خود، وظایف انسان را در برابر بدهكاران و سایر امور اقتصادی و مالی و در طرز معامله و رفتار با هم سلكان و دوستان و اصولاً همه ی مردم و كارگران و خدمتگزاران تشریح می سازد.
و در قسمتی دیگر، همه ی عوامل فضائل اخلاقی را كه شایستگی آن را دارند تا روش كاملی برای كسب اخلاق باشند، معرفی می كند.
و در پاره ای دیگر، یاد می دهد كه چگونه باید در برابر ناگواریها و حادثه ها شكیبایی كرد و باید در حالات بیماری و سلامتی چگونه بود.
در فرازهایی، وظایف ارتش و سپاه اسلام، و وظایف لازم مردم را در برابر سپاه، بیان می كند... و به طور كلی آنچه را كه اخلاق محمدی و شریعت الهی خواهان آن است فقط در سبك و لباس دعا، تشریح می نماید.
مثلاً؛ در دعای 1 و 6 و 7 شیوه های خداشناسی را می آموزد، و در دعای 37، روش عجز در عبادت خدا را بیان می كند، و در دعای 31 و 39 و 46 پاداش و كیفر خدا را تبیین می نماید. و در دعای 20 و 28 و 13، برنامه ی تهذیب نفس و پاكسازی و بهسازی را شرح می دهد
[ صفحه 112]
و عوامل پرورش روح نیرومند را برمی شمرد. و در دعای 38 لزوم رعایت حقوق همدیگر را تذكر می دهد و در فرازی از آن می گوید:
اللهم انی اعتذر الیك من مظلوم ظلم بحضرتی فلم انتصره:
«خدایا! من از پیشگاهت عذرخواهی می كنم، از مظلومی كه در برابر من به او ظلم شده و من به یاری او نشتافته ام.» [1] .
كوتاه سخن آنكه: امام سجاد علیه السلام در عین انزوا، در لباس دعا و نیایش درس مبارزه و نهضت بر ضد طاغوتیان می آموزد، مثلاً در دعای بیستم صحیفه چنین می گوید:
«خدایا! به من دست و نیرویی ده تا بتوانم بر كسانی كه به من ستم می كنند، پیروز شوم، و زبانی عنایت فرما تا در مقام احتجاج و استدلال، بر مخالف غلبه كنم، و اندیشه ای ده تا نیرنگ دشمن را درهم شكنم و دست ستمگران را از تعدی و تجاوز كوتاه سازم.»
جالب توجه اینكه در كتاب صحیفه، به رشته هایی از معجزات علمی كه در جهان آن روز، بشر به آنها آگاهی نداشت اشاره شده است، مثلاً در دعای 51 آن آمده: «ای خدایی كه وزن تاریكی و نور را می دانی، و از وزن سایه و هوا آگاهی داری.» (با توجه به اینكه در آن وقت، علم و دانش، برای این اشیا وزنی قائل نبود.)
و در دعای 27 می گوید: «عامل انتقال بیماری وبا، آب است.»
[ صفحه 113]
آنجا كه عرض می كند: «خدایا با قدرت خود، آب آشامیدنی دشمنان اسلام را به بیماری وبا بیامیز.»
پس از حادثه ی جانگداز عاشورا، خلفای بنی امیه زمام امور امامت اسلامی را به دست گرفته و با استبداد و دیكتاتوری سخت، بی اندازه خونریزی و ظلم كرده و به تعالیم اسلامی لطمه زدند.
امام سجاد علیه السلام در این شرایط با حالی جانسوز و مصیبت زده، در گوشه ی خانه به سر می برد، كسی به محضرش نمی رفت و خود آن حضرت هم بر اثر سانسور شدید، آزاد نبود كه به میان مردم برود و وظایف و تكالیف مردم را به آنها برساند.
به ناچار برای خود، این روش را انتخاب كرد كه به وسیله دعا (با توجه به اینكه دعا، یكی از طرق تعلیم و تربیت است) دستورهای قرآن و معارف اسلام و روش خاندان رسالت صلی الله علیه و آله را نشر دهد، و روح دین و پارسایی را به مردم بیاموزد و وظایف انسانها را در مورد تهذیب نفس و كسب اخلاق یادآوری كند.
این روش، یگانه ابتكاری بود كه امام در پرتو آن بی آنكه بهانه ای به دست دشمنان بیفتد به نشر دستورها و معارف اسلام پرداخت. از این رو آن حضرت دعاهای بسیاری به مردم آموخت. قسمتی از این نیایشها به نام كتاب «صحیفه سجادیه» گردآوری شده كه
[ صفحه 110]
آن را «زبور آل محمد» نامیده اند.
این كتاب با اسلوب و سبكی بسیار دلپذیر به روش عالیترین ادبیات عرب، روشنگر اهداف عالی دین حنیف اسلام و دقیقترین اسرار یكتاپرستی و نبوت و صحیحترین راه آموزش اخلاق محمدی و معارف اسلامی است و محتوای امور مختلف تربیتی - دینی می باشد و در حقیقت این كتاب در لباس «دعا» تعلیم دهنده ی دین و اخلاق است یا نیایشی است كه با سبك ویژه ای، یاد دهنده ی دین و اخلاق می باشد و به راستی این كتاب بعد از قرآن و نهج البلاغه، دارای حد اعلای اسلوب و روش بیان عربی بوده و بلندترین پایگاه استفاده از دریای دریافتهای عرفان الهی و اخلاقی است.
پاره ای از تعلیمات این دعا آن است كه می آموزد: چگونه باید به ستایش و تقدیس خداوند پرداخت و حمد و سپاس او را كرد و در درگاهش توبه نمود.
و پاره ی دیگر آن است كه یاد می دهد: چگونه باید با خدا راز و نیاز كرد و با اخلاص و دلبستگی تمام با خدا خلوت نمود.
قسمتی از این كتاب بیانگر طرز صحیح و معنای واقعی صلوات و درود بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سایر پیامبران و برگزیدگان می باشد.
این كتاب در قسمتی از محتویاتش، وظیفه ی احترام به پدر و مادر و حقوقی را كه پدر و مادر بر عهده ی فرزندان، یا فرزندان بر عهده ی پدر و مادر دارند شرح می دهد و همین طور حقوق همسایگان و خویشان
[ صفحه 111]
و همه ی مسلمین، و حقوق تهیدستان را نسبت به ثروتمندان و به عكس، بیان می كند.
و در پاره ای از محتوای خود، وظایف انسان را در برابر بدهكاران و سایر امور اقتصادی و مالی و در طرز معامله و رفتار با هم سلكان و دوستان و اصولاً همه ی مردم و كارگران و خدمتگزاران تشریح می سازد.
و در قسمتی دیگر، همه ی عوامل فضائل اخلاقی را كه شایستگی آن را دارند تا روش كاملی برای كسب اخلاق باشند، معرفی می كند.
و در پاره ای دیگر، یاد می دهد كه چگونه باید در برابر ناگواریها و حادثه ها شكیبایی كرد و باید در حالات بیماری و سلامتی چگونه بود.
در فرازهایی، وظایف ارتش و سپاه اسلام، و وظایف لازم مردم را در برابر سپاه، بیان می كند... و به طور كلی آنچه را كه اخلاق محمدی و شریعت الهی خواهان آن است فقط در سبك و لباس دعا، تشریح می نماید.
مثلاً؛ در دعای 1 و 6 و 7 شیوه های خداشناسی را می آموزد، و در دعای 37، روش عجز در عبادت خدا را بیان می كند، و در دعای 31 و 39 و 46 پاداش و كیفر خدا را تبیین می نماید. و در دعای 20 و 28 و 13، برنامه ی تهذیب نفس و پاكسازی و بهسازی را شرح می دهد
[ صفحه 112]
و عوامل پرورش روح نیرومند را برمی شمرد. و در دعای 38 لزوم رعایت حقوق همدیگر را تذكر می دهد و در فرازی از آن می گوید:
اللهم انی اعتذر الیك من مظلوم ظلم بحضرتی فلم انتصره:
«خدایا! من از پیشگاهت عذرخواهی می كنم، از مظلومی كه در برابر من به او ظلم شده و من به یاری او نشتافته ام.» [1] .
كوتاه سخن آنكه: امام سجاد علیه السلام در عین انزوا، در لباس دعا و نیایش درس مبارزه و نهضت بر ضد طاغوتیان می آموزد، مثلاً در دعای بیستم صحیفه چنین می گوید:
«خدایا! به من دست و نیرویی ده تا بتوانم بر كسانی كه به من ستم می كنند، پیروز شوم، و زبانی عنایت فرما تا در مقام احتجاج و استدلال، بر مخالف غلبه كنم، و اندیشه ای ده تا نیرنگ دشمن را درهم شكنم و دست ستمگران را از تعدی و تجاوز كوتاه سازم.»
جالب توجه اینكه در كتاب صحیفه، به رشته هایی از معجزات علمی كه در جهان آن روز، بشر به آنها آگاهی نداشت اشاره شده است، مثلاً در دعای 51 آن آمده: «ای خدایی كه وزن تاریكی و نور را می دانی، و از وزن سایه و هوا آگاهی داری.» (با توجه به اینكه در آن وقت، علم و دانش، برای این اشیا وزنی قائل نبود.)
و در دعای 27 می گوید: «عامل انتقال بیماری وبا، آب است.»
[ صفحه 113]
آنجا كه عرض می كند: «خدایا با قدرت خود، آب آشامیدنی دشمنان اسلام را به بیماری وبا بیامیز.»
[1] العقائد الاماميه (شيخ محمدرضا مظفر)، ص 134 به بعد.